Wirus RSV – co to?

Wirus RSV (z ang. respiratory syncytial virus) to syncytialny wirus oddechowy z grupy pneumowirusów. Jest powszechny, wysoce zaraźliwy i wywołuje zakażenia dróg oddechowych u człowieka. Jego materiał genetyczny stanowi jednoniciowe RNA, które jest mniej stabilne i bardziej podatne na mutacje.

Wirus RSV wnika do komórek układu oddechowego, namnaża się tam i powoduje ich łączenie się w większe struktury zwane syncytiami.

Jak można się zarazić wirusem RSV?

Wirus szerzy się drogą kropelkową – przez kaszel, kichanie lub podczas mówienia – i może rozprzestrzeniać się na odległość nawet kilku metrów. Do zakażenia może dojść także poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną powierzchnią, na której znajduje się wirus. Gdy dzieci dotkną skażonej powierzchni, a potem oczu, nosa lub ust, mogą wprowadzić wirusa do organizmu.

Wirus RSV może przetrwać na skórze i różnych powierzchniach nawet kilka godzin. To dlatego w żłobkach, przedszkolach lub oddziałach szpitalnych tak łatwo się rozprzestrzenia.

Okres wylęgania wirusa – czyli czas od momentu kontaktu z patogenem do pojawienia się pierwszych objawów – wynosi od 2 do 8 dni. Osoba chora zwykle zaraża nie dłużej niż tydzień, chociaż w przypadku osób z zaburzeniami odporności proces zarażania może trwać nawet do miesiąca. Przebycie infekcji wywołanej wirusem RSV nie zapewnia odporności przed ponownym zachorowaniem, jednak powtórne zakażenia mają zwykle łagodniejszy przebieg.

Zakażenia RSV mają charakter sezonowy – w Polsce najczęściej występują w okresie od jesieni do wczesnej wiosny, przy czym szczyt zachorowań przypada na styczeń i luty.

Według najnowszych danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) od początku 2025 roku stwierdzono ponad 33 tysiące zakażeń RSV, w tym prawie 12 tysięcy u dzieci poniżej 2. roku życia.

Czy wirus RSV jest groźny?

Wirus RSV stanowi szczególne zagrożenie dla noworodków, niemowląt i dzieci poniżej 2. roku życia, ponieważ ich układ odpornościowy nie jest w pełni rozwinięty. U tych dzieci infekcja RSV może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie oskrzelików lub płuc, często wymagających hospitalizacji. W grupie ryzyka ciężkiego przebiegu infekcji znajdują się wcześniaki, dzieci z wrodzonymi wadami serca, przewlekłymi chorobami, chorobami układu oddechowego, rdzeniowym zanikiem mięśni, niską masą urodzeniową, zaburzeniami odporności oraz dzieci niekarmione piersią.

Około 90% dzieci przed ukończeniem 2. roku życia przynajmniej raz przechodzi infekcję RSV. Według ekspertów Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych (OPZCI) wirus RSV co roku na świecie powoduje 34 miliony przypadków ostrej infekcji dróg oddechowych, ponad 3 miliony hospitalizacji i ponad 50 tysięcy zgonów u dzieci poniżej 5. roku życia.

RSV stanowi także zagrożenie dla osób starszych oraz osób z osłabionym układem odpornościowym.

Objawy RSV u dzieci

U starszych dzieci, spoza grupy ryzyka, RSV najczęściej powoduje objawy podobne do przeziębienia lub grypy: zatkany nos, katar, ból gardła, ból głowy, złe samopoczucie, gorączkę, kaszel i brak apetytu.

U młodszych dzieci – zwłaszcza niemowląt i dzieci z grupy ryzyka – RSV może powodować zapalenie oskrzeli lub płuc. Wówczas objawy są znacznie poważniejsze i obejmują:

przyspieszony oddech i trudności w oddychaniu;
świszczący oddech;
rozszerzone nozdrza i zaangażowanie mięśni brzucha w oddychanie;
zasinienie, najczęściej w okolicach ust i paznokci, wynikające z niedotlenienia;
bezdechy;
apatię;
brak apetytu;
objawy odwodnienia.

Te objawy wymagają pilnej konsultacji lekarskiej, a czasem także hospitalizacji. Nieleczone zakażenie RSV może prowadzić do poważnych powikłań, zagrażających zdrowiu i życiu dziecka.

RSV u dzieci – jakie badania?

Rozpoznanie zakażenia RSV stawia pediatra na podstawie objawów klinicznych. Dodatkowo można wykonać test antygenowy, który wykrywa obecność wirusa w wymazie z nosa lub gardła – jego wynik dostępny jest od razu. Bardziej czułe badanie metodą PCR pozwala wykryć nawet niewielkie ilości materiału genetycznego RSV, ale wynik otrzymuje się po dłuższym czasie.

W aptekach dostępne są szybkie testy combo, które wykrywają nie tylko RSV, ale także antygeny wirusa grypy A i B oraz SARS-CoV-2. Ich czułość może się różnić w zależności od producenta. Test combo może również nieodpłatnie zlecić dla pacjenta lekarz rodzinny podczas konsultacji w ramach podstawowej opieki zdrowotnej NFZ.

Aby odróżnić zakażenie RSV od infekcji bakteryjnej, można wykonać morfologię oraz oznaczenie CRP (białka C-reaktywnego). Wyniki pomagają ocenić stan dziecka i dobrać odpowiednie leczenie.

RSV u dzieci – leczenie

Infekcje RSV mają charakter samoograniczający się i ustępują po kilku dniach. Leczenie jest objawowe i ma na celu złagodzenie dolegliwości. Chore dziecko powinno pozostać w domu, by nie zarażać innych. Należy dbać o higienę nosa, regularnie usuwać wydzielinę i nawilżać śluzówkę. W przypadku gorączki można podać leki przeciwgorączkowe. Na kaszel – w zależności od jego rodzaju – stosuje się leki przeciwkaszlowe lub wykrztuśne. Ważne jest także odpowiednie nawadnianie oraz utrzymanie w domu optymalnej temperatury (18–20°C).

Zakażenia RSV nie leczy się antybiotykami – są one stosowane tylko w przypadku wtórnego nadkażenia bakteryjnego.

W cięższych przypadkach konieczna może być hospitalizacja. Leczenie szpitalne obejmuje m.in. monitorowanie stanu dziecka, wspomaganie oddychania, nawadnianie dożylne i zapobieganie powikłaniom.

Czy jest szczepionka na RSV?

Na polskim rynku dostępne są dwie szczepionki przeciw RSV – Arexvy i Abrysvo. Obie przeznaczone są dla osób dorosłych w podeszłym wieku, natomiast szczepionka Abrysvo jest również wskazana do ochrony niemowląt do 6. miesiąca życia. Podaje się ją kobietom między 32. a 36. tygodniem ciąży, a w szczególnych przypadkach od 28. tygodnia. Przeciwciała wytworzone po szczepieniu przenikają przez łożysko i zapewniają ochronę dziecku przez pierwsze 6 miesięcy życia.

Szczepionka jest bezpieczna zarówno dla matki, jak i dziecka. Jej skuteczność w zapobieganiu ciężkim zakażeniom dolnych dróg oddechowych wynosi ponad 80% w pierwszych 3 miesiącach życia i prawie 70% w pierwszych 6 miesiącach. Zaleca się jej podanie kobietom, których termin porodu przypada w sezonie infekcji. Obecnie nie jest objęta refundacją.

Jak zapobiegać wirusowi RSV?

Najskuteczniejszą metodą ochrony przed wirusem RSV jest szczepionka. Dodatkowe środki profilaktyczne obejmują:

częste mycie rąk;
zakrywanie nosa i ust podczas kichania lub kaszlu;
unikanie kontaktu z chorymi;
karmienie piersią do 6. miesiąca życia, co wspiera naturalną odporność;
ochronę dzieci przed dymem papierosowym, który zwiększa ryzyko infekcji.

Dostępna jest także immunoprofilaktyka bierna przeciwciałami monoklonalnymi (palivizumab i nirsewimab). Jest ona przeznaczona dla dzieci z grupy ryzyka, jednak Polskie Towarzystwo Pediatryczne oraz konsultant krajowy ds. pediatrii rekomendują jej rozszerzenie na wszystkie noworodki i niemowlęta do 1. roku życia.